Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Δημοσιεύτηκε στις 04 Ιουνίου, 2020 από Κώστας Χρηστάκης in Επιστημονικά

Οι οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τα εκπαιδευτικά συστήματα.

Έτσι, στη βιομηχανική εποχή, λόγω των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων, η παραδοσιακή εκπαίδευση αλλάζει προσανατολισμό, προκειμένου να προσφέρει εξειδικευμένες γνώσεις και νέες εφαρμογές. Η κλασσική εκπαίδευση που ίσχυε μέχρι τότε δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει την ανάγκη αυτή.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (εξΑΕ), ιστορικά εξεταζόμενη, είναι γνωστή από τις αρχές του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε μαζί με τη βιομηχανική επανάσταση και αναγνωρίστηκε αργότερα ως έγκυρη εκπαιδευτική πρακτική. Μετά το 1950, με την εμφάνιση των πολυεθνικών εταιρειών και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, προέκυψε η ανάγκη, για την υιοθέτηση και την εισαγωγή ευέλικτων μορφών εκπαίδευσης (π.χ. τεχνική, επαγγελματική εκπαίδευση, δια βίου μάθηση κ.λπ.), προσαρμοσμένων στα σύγχρονα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα . Την περίοδο αυτή η εξΑΕ μπαίνει οριστικά στο εκπαιδευτικό λεξιλόγιο.

Σήμερα, με την ανάπτυξη της πληροφορικής και του διαδικτύου, η εξΑΕ έχει μπει δυναμικά στα εκπαιδευτικά συστήματα όλων των χωρών και στο δικό μας. Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο, για παράδειγμα, λειτουργεί με βάση την εξΑΕ για όλα τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα. Πολλά άλλα Πανεπιστήμια της χώρα μας σχεδιάζουν και πραγματοποιούν μεταπτυχιακά προγράμματα, εφαρμόζοντας την εξΑΕ. Στις μέρες μας, λόγω του κορονοϊού και της αναστολής λειτουργίας των σχολικών δομών όλων των βαθμίδων, η εξΑΕ έχει γίνει γνωστή σε όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.

Έννοια και ορισμός

Η εξΑΕ είναι ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης. Όπως ο όρος δηλώνει, η διδασκαλία πραγματοποιείται από απόσταση, με τη χρήση έντυπου υλικού και ηλεκτρονικών μέσων, σε χρόνο και τόπο διαφορετικό από την παραδοσιακή διδασκαλία. Απευθύνεται σε μαθητές, φοιτητές και άλλα άτομα, και έχει σκοπό την παροχή γενικής μόρφωσης, εξειδικευμένων γνώσεων και νέων εφαρμογών. Υλοποιείται με τη βοήθεια του Η/Υ και του διαδικτύου και αφορά κυρίως άτομα, τα οποία θέλουν να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα παραδοσιακής εκπαίδευσης, αλλά εργάζονται ή ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές ή έχουν κάποια αναπηρία και δεν μπορούν να τα παρακολουθήσουν.

Με την έννοια αυτή, η εξAE εκπαίδευση, λειτουργώντας είτε ως αυτόνομη είτε ως συμπληρωματική διαδικασία, δίδει στα άτομα αυτά το δικαίωμα και τη δυνατότητα να αποκτήσουν γενική μόρφωση, ειδικές γνώσεις και νέες εφαρμογές, αλλά ταυτόχρονα συμβάλλει και στη μείωση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων.

Μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Χωρίς να επεκταθούμε σε λεπτομέρειες – αυτές αφορούν τους ειδικούς – πρέπει να πούμε, ότι σήμερα οι κυριότερες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι δύο:

α. Η σύγχρονη. Σύμφωνα με τη μορφή αυτή, ο εκπαιδευτικός παραδίδει και ο εκπαιδευόμενος παρακολουθεί το μάθημα μέσω διαδικτύου την ίδια ώρα, αλλά σε διαφορετικό χώρο.

β. Η ασύγχρονη, σύμφωνα με την οποία, το μάθημα καταγράφεται σε ειδική πλατφόρμα και ο εκπαιδευόμενος το μελετά μέσω διαδικτύου σε διαφορετικό τόπο και χρόνο, που επιλέγει ο ίδιος.

Η σύγχρονη εκπαίδευση πλεονεκτεί έναντι της ασύγχρονης, γιατί διασφαλίζει την άμεση επαφή εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου. Υπάρχει οπτική και ακουστική επικοινωνία μεταξύ τους. Ο εκπαιδευόμενος μπορεί, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, να σηκώσει το χέρι του και να ζητήσει από τον διδάσκοντα μια διευκρίνιση, ή να διατυπώσει μια απορία κλπ. Έτσι μειώνονται οι δυσκολίες που παρουσιάζει η ασύγχρονη εξΑΕ. Αυτή τη μορφή εφαρμόζει σήμερα το Υπουργείο Παιδείας.

Η ασύγχρονη εξΑΕ έχει το πλεονέκτημα ότι ο εκπαιδευόμενος μπορεί να επεξεργαστεί το μάθημα με περισσότερη άνεση, χρησιμοποιώντας π.χ. περισσότερη βιβλιογραφία, απόψεις άλλων κλπ, αλλά δεν έχει την αμεσότητα μεταξύ εκπαιδευτικού και εκπαιδευομένου που έχει η σύγχρονη εξΑΕ.

Ένα σημαντικό ερώτημα

Ένα ερώτημα που εξακολουθεί να απασχολεί γονείς, εκπαιδευτικούς και τους θεωρητικούς της εκπαίδευσης είναι το εξής:

– Εξυπηρετεί η εξΑΕ πλήρως το σκοπό και τις επιδιώξεις της παραδοσιακής εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες; Μπορεί να υποκαταστήσει την παραδοσιακή εκπαίδευση, όπως διατείνονται μερικοί, ή πρόκειται για μια καινοτομία που έχει υπερεκτιμηθεί;

Το ερώτημα αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, επισημαίνοντας τα θετικά και τα αρνητικά σημεία της εξΑΕ, με βάση τη θεωρία της εκπαίδευσης, τις παιδαγωγικές και διδακτικές αρχές και την εμπειρία που διαθέτουμε.

α. Θετικά σημεία.

Ο εκπαιδευόμενος έχει πρόσβαση σε πλούσιο πληροφοριακό υλικό, το οποίο μπορεί να διατηρεί και να εμπλουτίζει όσο θέλει (ασύγχρονη εξΑΕ).

2. Καθένας μπορεί να οργανώνει και να προσαρμόζει το μάθημα έτσι, ώστε να καλύπτει τις δικές του προσωπικές ανάγκες (ασύγχρονη εξΑΕ).
3. Με την εξΑΕ εξασφαλίζεται η δια βίου μάθηση.
4. Ο εκπαιδευόμενος, όταν εφαρμόζεται ασύγχρονη εξΑΕ, καθορίζει το χρόνο και τον χώρο μάθησης, με δική του επιλογή.
5. Εξυπηρετεί ιδιαίτερα τα άτομα, τα οποία εργάζονται ή ζουν σε περιοχές απομακρυσμένες ή έχουν κάποια αναπηρία και δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στις παραδοσιακές εκπαιδευτικές δομές.
6. Δεν υπάρχει περιορισμός σε ό,τι αφορά τον αριθμό μαθητών, φοιτητών κ.ά. που μπορούν να παρακολουθούν το μάθημα.
7. Δίδεται η δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους που είναι συνεσταλμένοι να συμμετέχουν στο μάθημα ισότιμα με τα άλλα παιδιά.
8. Εξοικονομείται χρόνος, καθώς καταργούνται οι μετακινήσεις τόσο για τον εκπαιδευτικό όσο και για τον εκπαιδευόμενο.
9. Παρέχεται ομοιόμορφη εκπαίδευση σε όλα τα άτομα ανά την επικράτεια.
10. Υπάρχει ευελιξία σε ό,τι αφορά το χρόνο, το χώρο και τον ρυθμό της μάθησης.

β. Αρνητικά σημεία

1. Συνοδεύεται από κοινωνική απομόνωση και αποξένωση των εκπαιδευομένων.
2. Το εκπαιδευτικό υλικό αλλάζει. Γίνεται ψηφιακό. Αυτό σημαίνει, ότι εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και να διαθέτουν τα μέσα που χρησιμοποιούνται (π.χ. Ηλεκτρονικός Υπολογιστής), για την εφαρμογή της εξΑΕ.
3. Αλλάζει ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Για να σχεδιάζει τα μαθήματα και να δημιουργεί το κατάλληλο παιδαγωγικό υλικό, πρέπει να διαθέτει ειδικές γνώσεις και δεξιότητες, τις οποίες δεν είναι δεδομένο ότι έχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί.

Ειδικότερα για την πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, επισημαίνονται τα εξής:

4. Δεν προσφέρεται για την κοινωνικοποίηση των παιδιών, η οποία ευνοείται από τη άμεση διαδραστική επικοινωνία μεταξύ των μαθητών και των εκπαιδευ-τικών, στα πλαίσια της εκπαιδευτικής εργασίας, της σχολικής ζωής κλπ, σε συνδυασμό και με τις επιδράσεις των παραγόντων της οικογένειας και της κοινωνίας.
5. Ιδιαίτερα με τη μορφή της ασύγχρονης εξΑΕ δεν υπάρχει αντεπίδραση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών κατά τη διδασκαλία και τις λοιπές δραστηριότητες. Ο εκπαιδευόμενος δεν έχει τη δυνατότητα να διατυπώσει απορίες ή να ζητήσει διευκρινίσεις. Έτσι δεν ελέγχεται άμεσα το αποτέλεσμα της μαθησιακής διαδικα-σίας. και, συνεπώς, η μάθηση μπορεί να είναι ελλιπής.
6. Δεν υπάρχει οπτική και ακουστική επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων και δεν μπορεί να υπάρξει άμεση ανατροφοδότηση, τόσο για τον εκπαιδευτικό όσο και για τον εκπαιδευόμενο, ώστε να επιτυγχάνονται τα καλύτερα δυνατά μαθησιακά αποτελέσματα.
7. Δεν είναι δυνατή η εξατομίκευση της διδακτικής εργασίας με την εφαρμογή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, η οποία θεωρείται σήμερα βασική διδακτική αρχή, για την ικανοποίηση των ατομικών μαθησιακών και άλλων αναγκών των μαθητών.
8. Δεν είναι δυνατή η επισήμανση και η αντιμετώπιση ειδικών δυσκολιών και προβλημάτων των μαθητών, τα οποία αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή εξειδικευ-μένων προγραμμάτων και ειδικών στρατηγικών και μεθόδων.

Συζήτηση – Συμπεράσματα

Για να καταλήξουμε σε ασφαλές συμπέρασμα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξή:

α. Η διδασκαλία δεν είναι μια απλή τεχνοκρατική διαδικασία. Διάφοροι παράγοντες ενδογενείς (π.χ. ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του μαθητή κ.ά.) και εξωγενείς (π.χ. οργάνωση της τάξης, αντεπίδραση και σχέση μεταξύ δασκάλου – μαθητή κ.ά.), επηρεάζουν σοβαρά τη πορεία και τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας.

β. Οι ηλικίες που ταυτίζονται με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι οι ηλικίες που οικοδομείται η προσωπικότητα του παιδιού και του εφήβου και πραγματοποιείται η ψυχοσωματική ανάπτυξη, η κοινωνικοποίηση και η ωρίμανσή του. Κατά την περίοδο αυτή το σχολείο, εκτός από τη μετάδοση γνώσεων, οφείλει να παρατηρεί και να επισημαίνει δυσκολίες, προβλήματα και ανεπάρκειες που οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, και με στοχευμένες παρεμβάσεις και συμβουλευτική εργασία να διορθώνει να καθοδηγεί και να βοηθά τα παιδιά, ώστε να διαμορφώσουν ένα σωστό αξιακό σύστημα και να προσαρμοστούν και να ζήσουν ως ευάρμοστα, ευτυχισμένα και παραγωγικά άτομα στο περιβάλλον τους.

γ. Ένα ποσοστό 2-4% περίπου παιδιών και εφήβων παρουσιάζουν δυσκολίες και προβλήματα στην μάθηση ή και στη συμπεριφορά. Τα παιδιά αυτά πρέπει να υποστηρίζονται με την εφαρμογή ειδικών εξατομικευμένων προγραμμάτων μεθόδων και στρατηγικών.

Όλα αυτά που αναφέρονται παραπάνω, για να αντιμετωπιστούν προϋποθέτουν  άμεση, συστηματική διαδραστική επικοινωνία εκπαιδευτικών – μαθητών, η οποία  δεν διασφαλίζεται με την εξΑΕ.

Τέλος, άποψή μας είναι ότι η εξΑΕ μπορεί να εφαρμόζεται στο επίπεδο της ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης.

Ίσως μπορεί να συζητηθεί η εφαρμογή της και στην τρίτη τάξη του λυκείου, ως συμπληρωματική διαδικασία.

Δεν συνιστάται και δεν μπορεί να υποκαταστήσει την παραδοσιακή διδασκαλία στις βαθμίδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μόνο ως λύση ανάγκης μπορεί να εφαρμόζεται, όπως γίνεται σήμερα λόγω κορονοϊού, με τον όρο ότι οι εκπαιδευτικοί θα επιμορφωθούν και θα εκπαιδευτούν, ώστε να αποκτήσουν τις ειδικές γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για το σχεδιασμό των μαθημάτων και του παιδαγωγικού υλικού που είναι απαραίτητο για την εφαρμογή της.

Πηγή: https://meallamatia.gr/i-eks-apostaseos-ekpaidefsi/